کد مطلب:37994 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:19

گنجینه پرسمان » اهل بيت

چرا امام رضا(ع) در برابر مأمون از شيوه جنگ مسلّحانه استفاده نكرد؟

واقعيّت اين است كه نميتوان به گونهاي مشخص نظر داد كه چرا امامان(ع) كاري را انجام دادند يا كاري را انجام ندادند، زيرا برخي از فعاليتهاي آنان از اسرار الهي است، چنان كه امام حسن(ع) در جواب اشكال به حضرت كه چرا در برابر معاويه صلح كرديد، در حالي كه ميدانستيد خلافت حقّ شماست، فرمود: اگر من از طرف خدا امام هستم، صحيح نيست كه به رأي و عملكرد من ايراد شود كه چرا صلح يا جنگ كردم، اگر چه حكمت آن براي شما معلوم نباشد.(1)

بر اين اساس نميتوانيم تمام علتهاي نبود جنگ مسلّحانه با مأمون را بيان كنيم. در عين حال، اين مسئله مربوط به تاريخي بيش از هزار سال پيش است و تاريخ به طور كامل به دست ما نرسيده است.

اما ميتوان برخي از عوامل را با توجه به شناختي كه از مقام امامت و نيز تاريخي كه از امام رضا(ع) در دست ما قرار دارد، چنين بيان كرد:

1- انجام تكليف يا عمل به عهد و پيمان الهي:

برخي بر اين عقيدهاند كه ائمه(ع) در زندگي اجتماعي و سياسي و فردي و عبادي به تكاليفي كه از ناحيه خدابراي آنان از پيش تعيين شده، عمل ميكردند، هر چند عمل آنان براي برخي خوشايند نبوده است. جهاد نكردن امام با مأمون از اين مورد خارج نيست.

در كتاب شريف اصول كافي بابي آمده و احاديثي به اين مضمون موجود است كه رفتار ائمه چيزي جز عمل به عهد و پيمان الهي نبوده است.(2)

2- نقش زمان و مكان در سيره ائمه:

برخي معتقدند ملاحظه شرايط زمان و مكان در نوع عملكرد ائمه با حاكمان عصر خود بيشترين تأثير در تصميمگيري آنان را داشته است، از اين رو آنها گاهي صلح، قيام، سكوت و برخي از مسئوليتها را در حكومتهاي جور پذيرفتهاند. شهيد مطهري طرفدار اين نظريه است و ميگويد: واقعاً اگر امام حسن(ع) به جاي امام حسين(ع) بود، كار امام حسين را ميكرد و اگر امام حسين به جاي امام حسن بود، كار امام حسن را ميكرد.(3)

جنگ مسلّحانه نكردن با مأمون و پذيرش ولايتعهدي از سوي امام از اين قانون جدا نيست؛ بلكه ميتوان گفت علّت قيام نكردن امام فراهم نبودن شرايط مناسب بوده است. بررسي اوضاح و شرايط سياسي و اجتماعي عصر امام بيانگر اين معنا است، زيرا حضرت از هر جهت تحت فشار بود. نامههاي متعدّد مأمون به حضرت در دعوت به خراسان،(4) فرستادن مأموران براي بردن امام به خراسان،(5) چگونگي وداع حضرت با قبر پيامبر و گريه بلند امام كنار قبر پيامبر(ص)،(6) كراهت حضرت از اين سفر،(7) همه شواهدي در اين راستا است كه براي امام (ع) زمينه قيام فراهم نبوده است.

پي نوشتها:

1. علل الشرايع، صدوق، مؤسسه الأعلمي، بيروت، جزء 1، ص 249 - 248، ح 2.

2. كافي، كليني، دار صعب، بيروت، ج 1، ص 284 - 279.

3. سيري در سيره ائمه، شهيد مطهري، انتشارات صدرا، ص 77.

4. عيون اخبارالرضا، صدوق، رضا مشهدي، جزء 2، ص 149، ح 21.

5. مسند الامام الرضا، عزيزاللَّه عطاردي، المؤتمر العالمي الامام الرضا(ع)، ج 1، ص 52.

6. عيون اخبار الرّضا، ص 217، ح 26 و 28.

7. مسند الامام الرّضا.